ابراهیم ادهم

فهرست اجمالی

1. قرن دوم طلیعه‌ی تصوف
2. بلخ، مهد تاریخ و تصوف خراسان
3. تعالیم بودایی و تصوّف
4. ابراهیم ادهم-بودا، اقتباس‌ها و همانندهایِ داستانی
5. تبار، در برزخ تاریخ و افسانه
6. بیداری، در چهارده روایت
7. گریز از خراسان
8. یاران ابراهیم ادهم
9. صمیمانه با خدا
10. گریز از مردم (مردم‌گریزی)
11. زن در نگاه و زندگی او
12. فرزند، یکی داستان است پُر آبِ چشم
13. نانِ حلال، زهد-کسب-توکل
14. فتوّت و جوانمردی
15. دولت فقر و …
16. ذکر حدیث
17. پایان عمر
18. سلسله و طریقت
19. او گفت:…

• الف. ابراهیم ادهم گفت:…
  • اخلاص
  • انسان کامل
  • تفکر
  • توبه
  • دنیا
  • زهد
  • دعا
  • شهرت
  • شهوت
  • تولّی و تبرّی
  • جهاد با نفس
  • خلوت
  • حزن
  • ورع
• ب. او را گفتند و او گفت: …
  • اسم اعظم
  • پیشه
  • تفکر
  • سکوت
  • صبر بر جوع
  • کسب صدق و عزلت
  • مرتبه‌ی شرف

پیوست یک

• داستان ادهم پینه‌دوز

پیوست دو

• «ابراهیم ادهم»های دیگر

بخشی از مقدمه

…شاه و سلطانی که در ابتدایِ حال، آتشی بر دل و جان بی‌تابش فتاد و «جامه‌ی نجس دنیا (=عزت پادشاهی) را بینداخت و خلعتِ فقر درپوشید» و در اقلیم زهد و فقر یکی از پیشگامان و طلایه‌دارن و سرامدان تصوف خراسان گردید و به تعبیر مولانا «سلطانِ سلطانانِ داد» شد.

این نام نیک و حال بدیع در غالب تذکره‌ها و کتب مطرح تصوف با فضل و احترام بسیار آمده است و همچنین بسیاری از جلوه‌ها و بارقه‌های دیگرِ احوال ذوق و زهدورزی وی نیز اساس کار زاهدان و صوفیان پس از وی قرار گرفته است که البته مجموعه‌ی این وجوه برای شناخت این صوفیِ طلایه‌دار ضروری و درخور توجه و تأمل است.

از متن کتاب

قرن دوم، طلیعه‌ی تصوف

بدون شک قرن اول هجری، قرنی درخشان و گرانبار در تاریخ بشریت بود. قرنی که با ظهور پیامبر مهر و رحمت، انسانیت در تابناکیِ خورشیدِ اسلام، حیات و مجدی جاوید یافت. اما لازمه‌ی این حیات و مجد و توفیق، ایمان زلال و راهجویی به گفتار پیغمبر(ص) و اهل بیت(ع) بود که متأسفانه پس از آن که رسولِ مهربانی رخ در نقاب خاک کشیدند، کم‌کم غبارهای آز و خشم و قدرت آنچنان «مدینهالنبی» را فرا گرفت که شمشیرهای آخته بسیاری از آرزوها را به پستوخانه‌ی اعتزال و انزوا و سکوت برد و از سویی اندک اندک کاروان زمان رخت به منزلگه قرن دوم افکند.

گریز از خراسان

سَفر، گاه روی دیگر سکه‌ی گریز و ناگریزی است؛ ولی در گستره‌ی تصوف به فضیلت و ضرورت، و برای کسب تجربه‌های گرانبار توصیه شده است.

غزالی در کیمیای سعادت سفر را بر دو نوع می‌داند: یکی سفر ظاهر و دیگری سفر باطن؛ و پس از ترجیح سفر باطن، به ضرورت و جایگاه سفرِ ظاهر می‌پردازد و آن را بر پنج قسم بر می‌شمارد: سفر برای علم؛ برای عبادت؛ برای گریختن از چیزی که مشوّش دین باشد؛ برای تجارت و طلب دنیا و سفر برای تماشا و تفرّج.

نانِ حلال

زهد، کسب، توکل

در قلمرو باورهای ابراهیم ادهم، «لقمه‌ی حلال» اصلِ زاینده‌ی زهد و عبادات است. نانِ حلال به قلب و دل زاهد صدق و صفا می‌بخشد و او را از هر گونه شائبه‌ی ناراستی و مکروه دور می‌دارد. اما این لقمه‌ی حلال آسان نیز به دست نمی‌آید و گاه در عصر و جامعه‌ی ناهموار حکمِ «سیمرغ و کیمیا» را دارد.

اول قدم در راه و رسم زهد، مراقبت از خورد و خوراک و حلال‌خواری است و مبادا خلوت زهد به طعمِ طعامِ ناروا آلوده شود. این دغدغه همچون باوری مشترک در بین زاهدان عصر آغازین زهد و عرفان شایع بوده است.