ترجمه اعجاز البیان فی تأویل ام القرآن

فهرست اجمالی

• مقدمۀ مترجم
  • فراز اول: تحقیق در احوال و شخصیت و آثار قونوی
  • فراز دوم: در نمونۀ تطبیق دو رأی حضرت شیخ با صدرالدین شیرازی قدس سرهما
  • فراز سوم: تحلیل مفصل کتاب
  • فراز چهارم: تحلیلی مختصر از افکار حضرت شیخ قدس سره
• مقدمۀ مؤلف
  • چکیده‌ای از بیان حال
  • سخن دربارۀ فاتحهالکتاب
  • روش محققان
  • محال بودن ادراک حقایق مجرد
  • کیفیت حصول علم ذوقی
  • راز بهره‌وری از علم لدنی
  • غیب مطلق
  • برزخ اول
  • برزخ دوم
  • اسرار علم تحقیق
  • تعریف علم جایز نیست
• …فاتحۀ بخش اول:
  • بیان الهی: بسم الله الرحمن الرحیم
  • بیان الهی: الحمد لله رب العلمین
  • بیان الهی: الرحمن الرحیم
  • بیان الهی: ملک یوم الدین
• فاتحۀ بخش دوم:
  • بیان الهی: ایاک نعبد و ایاک نستعین
• فاتحۀ بخش سوم:
  • بیان الهی: اهدنا الصراط المستقیم
  • بیان الهی: صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین

بخشی از مقدمه

سخن دربارۀ فاتحهالکتاب

و تعریف به برخی از آن چه این سوره از چکیده‌های حکمت و رازهایی که خوراک ارواح خردمندان است -به موجب رازی پنهان و حکمی آشکار و نسبت‌هایی بلند و عالی- دربردارد.

بنده گوید: به یاری خدا چنین اراده کردم که در سخن -پس از کنار گذاردن پُر گفتن- باب اشاره و ایما و جمع بین دو زبان پنهان کردن و افشا کردن را بپویم، و در این راه اقتدا به پروردگار حکیم علیمم کرده؛ و به مشیت و خواست او راه راست وی را پیروی کرده باشم، برای این که خدارند سبحان در سخنش -به ویژه در این سوره- این چنین عمل کرده و در آن -با وجازت و اختصار- علم هر معنی و صورت را گنجانیده است.

از متن کتاب

الرحمن الرحیم

رحمان رحیم است

بیان الهی که: «الرحمن الرحیم-۳/فاتحه» چون بر مفردات آیۀ الحمد لله رب العلمین سخن گفتم و آن چه از اسرار کلی و احکام جُمَلی (همگانی) لازم آن که اختصاص به هر کلمه‌ای از آن (آیه) داشت بیان کردم، نیاز پیدا کردم که دربارۀ این آیه هم یک بار دیگر به صورت آگاهی دادن و هشداری مختصر و همگانی بیان داشته باشم تا از حیث و جمله و ترکیبِ آن و همان گونه که دانستی از حیث مفردات، آیه قابل فهم باشد.

پیوندی 

در ظهر و بطن و حدّ  و مُطَّلَع

بدان که ما در چندین جای این کتاب بیان داشتیم که: عالم از حیث حقیقتش آیینه احکام مراتبی پنج‌گانه است و صورت‌های (گوناگون) عالم به حسب آنها (مراتب) ظاهرند، و هیچ موجود عینی و خارجی و هیچ امر غیبی نیست جز آن که حکم این مراتب در آن جاری و ساری است، و تمام خواص و اوصاف و لوازمی که به کون و عالم وجود اضافه و نسبت داده می‌شود؛ به حکم مقام جمع احدی -که اسماء و صفات و عوالم و مراتب بدان مستند است- ظاهر می‌گردد.

مراتب نعیم

بدان که مراتب نعیم چهار مرتبه است: حسّی و دیگری خیالی و سومی روحانی و چهارم سرِّ جامع بین آنها است که اختصاص به انسان داشته و آن ابتهاج و سرور الهی است به کمال ذاتی که حکمش در ظاهر و باطن و آن چه گفته آمد ساری و جاری است. و مراتب آلام و دردها هم سه است که گفته شد: و آنها در مقابل اعتدال حسّی و مثالی و روحانی‌اند، و مقابل ابتهاج -یعنی چهارمی- صفت غضب است که پدید آورندۀ هر درد و رنج و انحراف در مراتب سه‌گانه می‌باشد، و در اجسام طبیعی همان انحراف است با اختلاف مراتبش؛ این را نیک بفهم.