هزار و یک کلمه | جلد ۰۱ | کلمه ۱ تا ۲۱۰

مقدمه کتاب:

بسم اللّه الرحمن الرحیم الحمد للّه ربّ العالمین‏

افضل سلام و صلوات بر اکمل کلمات اللّه التامّات محمّد مصطفى و آله خیر الورى. ان اللّه و ملائکته یصلّون على النبیّ یا ایّها الّذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیما.

قوله- علت کلمته-: «قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً». (الکهف ۱۱۰).

هزار و یک کلمه و هزار و یک نکته توأمان‏اند- یعنى دو اثر همزاد عدل یکدیگرند- لذا هر آنچه در وصف شمایل این گفته‏ایم مر آن دیگرى را نیز شامل است؛ چه هر نکته‏اى از این، کلمه‏اى دلپذیر است؛ و هر کلمه‏اى از آن، نکته‏اى چشمگیر. اگر فرزانه‏اى آزاده قلم بر لوح آورد که هر یک سفینه‏اى حامل مثقلات از مطالب متنوّعه و امتعه ممتّعه در هر باب است، درخور تحسین و سزاوار آفرین است.

هزار و یک نکته مکرّر به طبع رسیده است که بحمد اللّه سبحانه، مطبوع انسانهاى دانش و بینش، و مواجه استقبال شایان ایشان شده است. اینک زمان ظهور این مستوره نیز فرارسیده است؛ به امید این که این دو همزاد نیک نهاد، دوش با دوش یکدیگر دائره المعارفى حاوى نفائس فنون سودمند براى دانش‏پژوهان ارجمند بوده باشند. إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ‏. (الفاطر ۱۱).

قم- حسن حسن‏زاده آملى ۱۵ ع ۲ سنه ۱۴۱۴ ه ق- ۱۰/ ۷/ ۱۳۷۲ ه ش‏

 

برخى از کلمه ‏هاى «هزار و یک کلمه» که خود رساله ‏اى به حساب مى‏ آیند:

۱- کلمه ۱: رساله‏اى درباره پزشکى.

۲- کلمه ۹۸: شرح حدیثى از امام صادق علیه السلام در توحید.

۳- کلمه ۱۱۰: شرح حدیثى از حضرت امیر علیه السلام درباره رتبه فوق تجرّدى نفس.

۴- کلمه ۱۷۱: شرح حدیثى از حضرت امیر علیه السلام، در باب کندن باب قلعه خیبر.

۵- کلمه ۱۷۸: شرح حدیثى در باب جهاد اکبر.

۶- کلمه ۱۲۲: شرح حدیثى در معرفت نفس.

۷- کلمه ۱۳۸: شرح حدیثى درباره صورت انسانى.

۸- کلمه ۲۵۳: تحقیقى در بیان روایات کرّ.

۹- کلمه ۱۴۹: سرگذشت مؤلّف به عربى.

۱۰- کلمه ۱۵۸: سرگذشت علامه طباطبائى قدّس سرّه.

۱۱- کلمه ۱۶۱: رساله‏اى ریاضى در مبدأ تاریخ مسلمین و …

۱۲- کلمه ۱۶۴: سرگذشت مؤلّف به فارسى.

۱۳- کلمه ۱۶۶: رساله‏اى در توبه.

۱۴- کلمه ۱۹۸: شرح شواهد آیات و روایات و امثال و اشعار دو باب اخیر کلیله.

۱۵- کلمه ۲۱۰: رساله‏اى در تشریح.

 

شامل موضوعات:

—– عرفان

—– فلسفه

—– منطق

—– کلام

—– اخلاق

—– تفسیر

—– شرح احادیث

—– رجال، کتابشناسی

—– تاریخ

—– ادبیات

—– پزشکی، طب

—– ریاضیات، هیئت

—– فقه و اصول

—– ادبیات

—– و …

 

از متن کتاب:

کلمه ۸

علم کلام بدین سبب علم کلام نامیده شده است که مشهورترین مسأله‏اى که میان مسلمانان درباره آن بسیار جدل واقع شده است مسئله کلام اللّه تعالى یعنى قرآن کریم است که آیا قرآن قدیم است یا حادث است. سپس اسم موضوع همین‏ یک مسئله- اعنى کلام- بر همه مسائل و مباحث این فن اطلاق شده است و مجموع را علم کلام مى‏نامند. چنان که‏…

 

کلمه ۲۲

ماهیات أشیاء صور علمیه آنهایند. عارفان از ماهیات تعبیر به اعیان ثابته مى‏کنند چنان که شیخ اکبر در فص موسوى فصوص الحکم بیان کرده است و شارح قیصرى در شرح آن گفته است: «الأعیان الثابته هى الصور العلمیه للعالم». و مراد آنان از اعیان ثابته صور علمیه اشیاء در مقام ذات احدى واجب تعالى است. و ماهیات در اذهان آدمیان‏…

 

کلمه ۳۶

تاریخ بناى رشت – شهر شمالى ایران- حروف رشت است که سنه نهصد هجرى قمرى است. (ر ۲۰۰، ش ۳۰۰، ت ۴۰۰ ۹۰۰). فرهاد میرزا در سفرنامه حجّش به نام هدایه السبیل و کفایه الدلیل گوید: شهر رشت جدید الإحداث است در تاریخ نهصد هجرى بنا شده که همان لفظ «رشت» تاریخست. و تقریبا چهار هزار خانه مى‏شود، و خانه‏هاى تمام اعیان از جهت کثرت باران سفال‏پوش است. و در عرض‏…

 

کلمه ۴۴

طایفه مشّاء در اعتدال مزاج و افاضه نفس بدان چنین گویند که خواجه طوسى در شرح آخرین فصل نمط دوم اشارات که بیان امتزاج عناصر و حصول مزاج و تعلق نفس به مزاج بدان خاتمه مى‏یابد فرموده است:

اعلم أنّ انکسار تضاد الکیفیات و استقرارها على کیفیه متوسطه وحدانیه نسبه ما لها إلى مبدئها الواحد، و بسببها تستحق لأن یفیض علیها صوره أو نفسا تحفظها، فکلّما کان الانکسار أتم کانت النسبه أکمل، و النفس الفائضه بمبدئها أشبه. راقم گوید که هر متوغل در حکمت متعالیه معترف است که‏…

 

کلمه ۶۷

قوله سبحانه‏ یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ‏ به یک وجه معنى آن این است که انسانها باقتضاى ملکاتشان به صورتهاى گوناگون محشور مى‏شوند که از این امر تعبیر به تمثل اعمال و تجسّم اعمال مى‏شود چنانکه بتفصیل در دروس اتحاد عاقل به معقول و در عین ۶۳ عیون مسائل النفس و شرح آن سرح العیون بیان کرده ‏ایم که ملکات نفس مواد صور برزخى‏اند.

دگرباره به وفق عالم خاص‏

پشود اعمال تو اجسام و اشخاص‏

ملکات صالح به صورتهاى نیکو محشور مى‏شوند، و طالح به‏…

 

کلمه ۱۱۲

در مسائل هیوى احتیاج مبرم به معرفت اطوال و عروض بلاد است، از آن جمله مسائل تحصیل سمت قبله است که اکثر طرق آن باید از علم به طول و عرض بلد بدست آید. بدان که بلاد در این گونه تعبیرات در کتب و رسائل و زیجات و اطلسها بنا بر اهمیّت دادن به موضوع است، وگرنه‏…

 

کلمه ۱۴۴

این کلمه نامه‏ ایست که براى دوستى فرستاده ایم:

باسم اللّه الشافی‏

خدا را از طبیب من بپرسید

که آخر کى شود این ناتوان به‏

صبّحکم اللّه بالخیر و السّعاده و کتب علیکم الرّحمه. آقاى عزیز انسان آنست که با عالم قدس انس دارد، وگرنه چو بهائم به چرا آمده است. حال که در طلیعه این فرخنده‏نامه از قدس و انس نام برده شد از وحشى- قدّس سرّه- نیز یادى شود:

غرض گر آشنائیهاى جانست‏

چه غم گر صد بیابان در میان است‏

که مجنون خواه در حىّ خواه در دشت‏

به جولانگاه لیلى مى‏کند گشت‏

اگرچه مثل راقم و تنظیم دستور العمل یا تقدیم پند و اندرز چنان است که شاعر گفته است:

و غیر تقیّ یأمر الناس بالتّقى‏

طبیب یداوى الناس و هو علیل‏

یعنى ناپرهیزکارى که مردم را به پرهیزکارى فرماید پزشکى است که بیماران را درمان کند و خود بیمار است. ولى به قول دیگرى…

 

جلد یکم کتاب هزار و یک کلمه شامل کلمات ۱ تا ۲۱۰ می باشد.